I-Word Foundation
Yabelana ngaleli khasi



THE

I-WORD

Vol. 13 APRIL 1911 Cha 1

I-Copyright 1911 ka-HW PERCIVAL

AMATHUNZI

YINI into engaqondakali futhi evamile yinto esiyisithunzi. Izithunzi ziyasiphazamisa njengezingane kokuhlangenwe nakho kwethu kokuqala kuleli zwe; amathunzi ahambisana nathi ekuhambeni kwethu empilweni; futhi izithunzi zikhona lapho sisuka kulomhlaba. Ukuhlangenwe nakho kwethu ngamathunzi kuqala ngemuva nje kokuthi singene emkhathini womhlaba futhi siwubonile umhlaba. Yize maduze nje sikwazi ukuzikholisa ukuthi siyazazi izithunzi, nokho bambalwa kithi esizihlolile ngokwanele.

Njengezingane silale emigqonyeni yethu futhi sabuka futhi sazibuza ngemithunzi eyaphonswa ophahleni noma odongeni ngabantu abahamba egumbini. Lezo zithunzi zaziyinqaba futhi ziyimfihlakalo, kuze kube yilapho sesixazulule inkinga ezingqondweni zethu zezinsana ngokuthola ukuthi ukuhamba kwesithunzi kuncike ekuhambeni komuntu ogama lakhe kanye nesithunzi salo, noma ekuhambeni kokukhanya okwakubonakala. Futhi-ke bekudinga ukubukwa nokubukwa ukuthola ukuthi isithunzi besisikhulu lapho siseduze nokukhanya nokude kakhulu ukusuka odongeni, nokuthi sasincane futhi sincane kakhulu lapho siqhela kude nokukhanya futhi sisondele odongeni. Kamuva, njengezingane, sajatshulelwa onogwaja, amahansi, izimbuzi, namanye amathunzi abanye abangane ababekhiqiza ngokwenza ubuhlakani bezandla zakhe. Njengoba sakhula, sasingasajabuliswa ukudlala okunje kwesithunzi. Izithunzi zisamangaza, futhi izimfihlakalo ezizizungezile zizohlala size sazi izinhlobo ezahlukahlukene zamathunzi; izithunzi ziyini, nokuthi ziyini.

Izifundo zesithunzi sobuntwana zisifundisa imithetho emibili yemithunzi. Ukuhamba nokushintsha kwamathunzi ensimini yabo kuyahluka ngokukhanya lapho kubonakala futhi nezinto okubonisiwe kanye namathunzi akho. Izithunzi zikhulu noma zincanyana njengoba labo abaziphonsa bekude kakhulu noma eduze kwensimu lapho izithunzi zitholwa khona.

Kungenzeka ukuthi manje sesikhohliwe lamaqiniso njengoba sikhohlwa izifundo eziningi ezibalulekile zobuntwana; kepha, uma ngabe bafundile ngaleso sikhathi, ukubaluleka kwabo neqiniso labo kuzosikhanga ezinsukwini ezizayo, lapho sizokwazi ukuthi amathunzi ethu aseshintshile.

Kukhona, esingase sithi njengamanje, izici ezine ezidingekayo ekusakazeni isithunzi: Okokuqala, into noma into emi; okwesibili, ukukhanya, okwenza kubonakale; okwesithathu, isithunzi; futhi, okwesine, inkambu noma isikrini lapho isithunzi sibonwa khona. Lokhu kubonakala kulula ngokwanele. Lapho sitshelwa ukuthi isithunzi simane nje sikhonjiswa ngaphezu kwanoma iyiphi into ye-opaque ehlukanisa imisebe yokukhanya iwele kuleso sakhiwo, incazelo ibonakala ilula futhi iqondakala kalula ukwenza eminye imibuzo ingadingeki. Kodwa izincazelo ezinjalo, yize zingaba yizo, azanelisi ngokuphelele izinzwa noma ukuqonda. Isithunzi sinezimpawu ezithile zomzimba. Isithunzi singaphezu nje kokuchazwa kwento ehlukanisa ukukhanya. Ikhiqiza imiphumela ethile ezinzwa futhi ithinta ingqondo ngendlela eyisimanga.

Yonke imizimba ebizwa nge-opaque izobangela isithunzi ukuthi siphonswe lapho simi ngaphambi komthombo okuvela kuwo ukukhanya; kepha ubunjalo besithunzi nemiphumela eliyikhiqizayo ihlukile ngokuya ngokukhanya okubonisa isithunzi. Amathunzi aphonswe ukukhanya kwelanga nemiphumela yawo ehlukile kunamathunzi adalwa ukukhanya kwelanga. Ukukhanya kwezinkanyezi kukhiqiza umphumela ohlukile. Amathunzi aphonswe isibani, igesi, isibani sikagesi noma yimuphi omunye umthombo wokufakelwa ahlukile ngokwezakhiwo zawo, kepha umehluko kuphela obonakala ekubonakaleni umehluko omkhulu noma omncane kakhulu ekuvekeni kwento ephezu komhlaba isithunzi siphonswe.

Ayikho into ebonakalayo eyi-opaque ngomqondo wokuthi ayithinti noma ihlukanisa ukukhanya konke. Umzimba ngamunye ohlukanisa noma usika eminye imisebe yokukhanya bese uhambisa noma ibonakala kweminye imisebe.

Isithunzi akukhona nje ukungabi bikho kokukhanya kuhlaka lwento olusebenzayo. Isithunzi siyinto ngokwayo. Isithunzi sinokuthile okungaphezu kwe-silhouette. Isithunzi singaphezu kokungabikho kokukhanya. Isithunzi ukuqagela kwento kuhlangene nokukhanya lapho kuqagelwa khona. Isithunzi ukuqagelwa kwekhophi, umlingani, okuphindwe kabili, noma isipoki sento efakiwe. Kukhona into yesihlanu edingekayo ekubangeleni isithunzi. Isici sesihlanu umthunzi.

Uma sibheka isithunzi sibona uhlaka lwento ebilindelwe, ngaphezulu komhlaba ohlukanisa isithunzi. Kepha asiboni isithunzi. Umthunzi wangempela nesithunzi sangempela akuyona imidwebo nje. Isithunzi siwukuqagela komthunzi wezangaphakathi kanye nohlaka lomzimba. Ingaphakathi lomzimba alikwazi ukubonwa ngoba iso alinangqondo kwimisebe yokukhanya ephuma ngaphakathi nengaphakathi komzimba iphake umthunzi wayo. Yonke imithunzi noma ithunzi elibonwa ngeso lukukhanya kokukhanya kuphela, iso elinengqondo kulo. Kepha uma ukubona kwakuqeqeshiwe, imboni ikwazi ukubona ingaphakathi lomzimba wazo zonke izitho zayo ngomthunzi wayo, ngoba ukukhanya okudlula emzimbeni kujatshuliswa futhi kunekhophi ecashile yezingxenye zomzimba lapho kuyadlula. Umzimba obonakalayo lapho ithunzi libonakala khona, okungukuthi, obangela ukubonwa kokukhanya kwesimo somzimba kubonakale, kugcizelele kulo ikhophi yomthunzi, futhi kuthinteka isithunzi kuye degree ukuthi igcina umuzwa isikhathi eside ngemuva komzimba noma ukukhanya okukuphonsa kususwe.

Uma ingaphezulu lepuleti belizwakala ngemisebe yokukhanya edlula emizimbeni ebizwa nge-opaque futhi ephonsa isithunzi, lo mhlaba ubuzogcina umbono noma isithunzi, futhi kungenzeka ukuthi umuntu onamehlo aqeqeshiwe angaboni kuphela uhlaka wesibalo, kodwa ukuchaza nokuhlaziya ingaphakathi langempela lalolo thunzi. Kungenzeka ukuthola isimo somzimba ophilayo ngaleso sikhathi sokuvela kwesithunzi futhi ubikezele imibuso yesikhathi esizayo yokugula noma yezempilo ngokusho kokuxilongwa. Kepha alikho ipuleti noma umphezulu ogcina umxhwele wesithunzi njengoba ubonwa ngamehlo ajwayelekile. Lokho okubizwa ngokuthi yisithunzi, ngokombono wenyama, kukhiqiza imiphumela ethile, kepha lokhu akubonwa.

(Kuzoqhutshwa)