I-Word Foundation
Yabelana ngaleli khasi



THE

I-WORD

AUGUST 1909


I-Copyright 1909 ka-HW PERCIVAL

AMADODA NABANGANE

Kukhona yini isizathu sokumangalelwa kwalabo abathi imiphefumulo yabantu abahambayo ihlala ezinyoni noma ezilwaneni?

Kunezizathu ezithile zesimangalo, kodwa isitatimende sisonke asilona iqiniso. Imiphefumulo yabantu ayiphindi ibe yizinyoni noma izilwane ngaphandle uma le migomo isetshenziswa kubantu. Ngemva kokufa komuntu, izimiso okwabunjwa ngazo ingxenye yakhe efayo zibuyela emibusweni noma ezindaweni ezazikhishwe kuyo ukuze kwakhiwe umzimba womuntu ofayo. Kunezizathu eziningi okushiwo ngazo ukuthi umphefumulo womuntu ungabuyela ekuphileni emzimbeni wesilwane. Imbangela eyinhloko yale nkulumo inkolelo-ze nesiko; kodwa isiko ngokuvamile ligcina iqiniso elijulile ngendlela engokoqobo engenangqondo. Inkolelo-ze iwuhlobo olwaluyisisekelo solwazi lwangaphambili. Umuntu ophethe inkolelo-ze engazi ukuthi isho ukuthini ukholelwa efomini, kodwa akanalo ulwazi. Labo esikhathini sanamuhla abakholelwa esikweni lokuthi umphefumulo womuntu uyaphindukuzalwa ube yizilwane, babambelele enkolelo-ze noma isiko ngoba sebelahlekelwe ulwazi olufihlwa yinkulumo yangaphandle nengokoqobo. Inhloso yokuvela enyameni kanye nokuphindukuzalwa kwengqondo emizimbeni ukuthi izofunda lokho okungafundiswa ukuphila emhlabeni. Ithuluzi elifunda ngalo yisimo somuntu sesilwane. Ngemva kokuba selidlulile esimweni somuntu ekufeni futhi selizozalwa kabusha liyazakhela lingene kwesinye isimo somuntu sesilwane. Kodwa alingeni kunoma yiluphi uhlobo lwezilwane. Ayingeni emzimbeni wesilwane. Isizathu siwukuthi ifomu lesilwane esiqinile ngeke linikeze ithuba lokuqhubeka nemfundo yaso. Umzimba wesilwane wawuzobuyisela ingqondo kuphela. Amaphutha empilo eyodwa ayengeke alungiswe ingqondo esemzimbeni wesilwane uma kwakungenzeka ukuthi ingqondo ibe semzimbeni wesilwane, ngoba umzimba wesilwane nobuchopho kwakungakwazi ukuphendula ekuthinteni kwengqondo yomuntu ngamunye. Isigaba somuntu ekukhuleni kobuchopho siyadingeka ukuze ingqondo ixhumane nesimo sesilwane somuntu; ubuchopho besilwane abulona ithuluzi elifanele ingqondo yomuntu ukusebenza ngalo. Ukube bekungenzeka ukuthi ingqondo iphinde izalwe esilwaneni, ingqondo, ngenkathi isesimweni somuntu, ibiyobe ingazi lutho njengomqondo osemzimbeni wesilwane. Ukwakheka kwengqondo okunjalo emzimbeni wesilwane bekungeke kube yize, ngoba alikho iphutha elingalungiswa futhi lihlawulelwe. Amaphutha angalungiswa, amaphutha alungiswe kanye nezifundo ezitholwe kanye nolwazi olutholwa kuphela ngenkathi ingqondo isemzimbeni womuntu, futhi ingathinta ubuchopho obuzosabela ekuthinteni kwayo. Ngakho-ke akunangqondo ukucabanga ukuthi noma yini ingafezwa ngomthetho wokuthi ingqondo eye yasebenza ngesimo somuntu kufanele ibe yinyama kunoma yiziphi izinhlobo zezilwane.

 

Kuthiwa ku Umhleli othi "Umcabango," Izwi, Vol. 2, No. 3, December, 1905, ukuthi: “Umuntu uyacabanga futhi imvelo isabela ngokuhlanganisa imicabango yakhe odwendweni oluqhubekayo kuyilapho egqolozele ngokumangala enganakile imbangela. . . .Umuntu ucabanga futhi athele imvelo ngomcabango wakhe, futhi imvelo iveza inzalo yakhe kuzo zonke izinhlobo zezinto eziphilayo njengabantwana bemicabango yakhe. Izihlahla, izimbali, izilo, ezihuquzelayo, izinyoni, kukhona ngezindlela zabo the crystallization of imicabango yakhe, kuyilapho ngamunye imvelo yabo ehlukene kuyinto Ukuvezwa kanye okukhethekile omunye izifiso zakhe. Imvelo izala ngokohlobo oluthile, kodwa umcabango womuntu unquma uhlobo futhi uhlobo lushintsha kuphela ngomcabango wakhe. . . .Amabhizinisi ahlangabezana nokuphila emizimbeni yezilwane kufanele abe nesimo nesimo sawo esinqunywa umcabango womuntu kuze kube yilapho wona ekwazi ukucabanga. Lapho-ke ngeke besaludinga usizo lwakhe, kodwa bazozakhela ezabo izindlela njengoba nje umcabango womuntu usuzakhela owakhe nowakhe.” Ungakwazi yini ukuchaza ngokugcwele ukuthi imicabango ehlukene yomuntu yenza kanjani endabeni yomhlaba wenyama ukuze ikhiqize izinhlobo ezahlukene zezilwane njengebhubesi, ibhere, ipigogo, inyoka yenyoka?

Ukuphendula lo mbuzo kungadingeka ukuthi kubhalwe indatshana efana neyodwa The Word okuhleliwe. Lokhu ngeke kwenziwe esikhaleni esinikelwe ku-Moments with Friends, futhi kufanele kushiywe emnyangweni wokuhlela wale magazini. Sizozama, nokho, ukuveza umgomo okufezwa ngawo lokho okushiwo kule quotation engenhla.

Phakathi kwazo zonke izidalwa eziphilayo umuntu uwukuphela komuntu onekhono lokudala (njengoba lihlukaniswa nokuzala.) Ubuhlakani bokudala amandla akhe okucabanga kanye nentando. Umcabango uwumkhiqizo wesenzo somqondo nesifiso. Lapho ingqondo yenza isifiso umcabango uyakhiqizwa futhi umcabango uthatha isimo sawo endabeni yempilo yomhlaba. Le ndaba yempilo isendizeni enomzimba omkhulu. Imicabango eyakhayo ikhona esimweni somzimba omkhulu endaweni yokucabanga. Isifiso njengesimiso se-cosmic esiqhutshwa ingqondo yomuntu sikhiqiza imicabango ngokwesimo somqondo kanye nesifiso. Le micabango uma ikhiqizwa kanjalo iwuhlobo lwezinhlobo zezinhlobo ezibonakala emhlabeni, futhi lezi zinhlobo zezinhlobo zenziwa ziphile yizinhlaka ezithile noma izigaba zempilo ezingakwazi ukuzidalela amafomu.

Umuntu unemvelo yazo zonke izilwane emhlabeni. Uhlobo ngalunye lwesilwane noma uhlobo lumelela isifiso esithile futhi sitholakala kubantu. Kodwa nakuba zonke imvelo yezilwane zikumuntu, yena, okungukuthi, uhlobo lwakhe, ungumuntu, futhi izilwane ezikuye zibonakala ngalezo zikhathi kuphela lapho evumela inkanuko nezifiso ukuba zilawule futhi zibonakalise imvelo yazo ngaye. Kunjengokungathi yonke indalo yezilwane yayinemicu eminingi eyahlanganiswa yaboshwa emzimbeni wakhe futhi uyisilwane esiyinhlanganisela yazo zonke izidalwa eziyizilwane. Buka ubuso bomuntu lapho ebanjwe i-paroxysm yothando, futhi isimo sesilwane esibusa ngaleso sikhathi sizobonakala ngokucacile kuye. Impisi ibheka ebusweni bakhe futhi ibonakala ngendlela yayo. Ingwe idlubulundela kuye sengathi izophuthuma inyamazane yayo. Inyoka ihayiza ngenkulumo yakhe icwebezela emehlweni. Ibhubesi liyabhonga njengoba intukuthelo noma inkanuko isebenza emzimbeni walo. Noma iyiphi yalezi zindawo ivulela enye indawo lapho idlula emzimbeni wayo, nokubukeka kobuso bayo kushintsha ngisho nohlobo. Kulapho umuntu ecabanga ngemvelo yengwe noma impisi noma impungushe lapho adala khona umcabango wengwe, impisi, noma impungushe, futhi umcabango uphila emhlabeni wokuphila uze udonswe emhlabeni wengqondo ephansi ukunikeza isimo amabhizinisi abe khona ngokuzala. Zonke lezi zinhlobo zezilwane ezihlukene zidlula efomini futhi ziboniswa ebusweni bomuntu njengoba izithombe zinyakaziswa ngemva kwesikrini. Nokho, akunakwenzeka ukuba impisi ifane nempungushe noma impungushe njengengwe noma enye yalezi njengenyoka. Isilwane ngasinye senza ngokwemvelo yaso futhi asilokothi senze njenganoma yiluphi uhlobo lwesilwane ngaphandle kwaso. Lokhu kungenxa yokuthi, njengoba kushiwo ecashuniwe, futhi njengoba kuzoboniswa kamuva, isilwane ngasinye siyisici esithile, uhlobo oluthile lwesifiso kumuntu. Umcabango ungumdali wazo zonke izinhlobo emhlabeni, futhi umuntu uwukuphela kwesilwane esicabangayo. Umi ngokuphathelene nomhlaba wenyama njengoba uNkulunkulu, umdali, kuthiwa uhlobene nomuntu. Kodwa kunenye indlela umuntu abangela ngayo ukuvela kwezilwane emhlabeni. Lokhu kuzophinde kuchaze enye yezincazelo eziningi futhi kuyisizathu senkulumo emibhalweni yasendulo yokuthi umuntu angaphinda azalwe enyameni noma ashintshele emizimbeni yezilwane. Yilokhu: Phakathi nokuphila isifiso kumuntu siyisimiso sesilwane esinezinhlobonhlobo, esingenaso isimo esiqondile. Phakathi nokuphila komuntu, isifiso esikuye sihlala sishintsha, futhi alukho uhlobo oluthile lwesilwane oluhlala lubonakala isikhathi eside kuye. Impisi ilandelwa impungushe, impungushe ibhere, ibhere yimbuzi, imbuzi yizimvu nokunye, noma nganoma iyiphi indlela, futhi lokhu kuqhubeka ngokujwayelekile empilweni ngaphandle uma kukhona ukuthambekela okushiwo endodeni lapho. esinye sezilwane eziningi sibusa ezinye emvelweni yaso futhi siyimvu noma impungushe noma impisi noma inzalo ukuphila kwayo konke. Kodwa kunoma yikuphi, ekufeni, isifiso esishintshayo semvelo yakhe sinqunywa ohlotsheni olulodwa lwesilwane okungenzeka lusenalo isikhathi somuntu. Ngemva kokuba ingqondo isukile esilwaneni saso, isilwane kancane kancane sixegisa uhlaka lokulawula lomuntu futhi sithathe uhlobo lwaso lwesilwane sangempela. Lesi silwane-ke siyisidalwa esingenayo insalela yesintu.

Umngani [HW Percival]