I-Word Foundation
Yabelana ngaleli khasi



THE

I-WORD

♉︎

Vol. 19 APRIL 1914 Cha 1

I-Copyright 1914 ka-HW PERCIVAL

I-GHOSTS

(Iyaqhubeka)
Izipoki Zomzimba Zabantu Abafile

UMTHETHO WEMVELO ulawula ukubukeka noma ukungaveli kwezipoki ezibonakalayo, njengoba ulawula zonke izenzakalo. Yonke into ephilayo ebonakalayo inomzimba osesimweni ngaphakathi naseduze kwayo. Umzimba wenyama wakhiwe ngezinto ezibonakalayo, futhi lokhu kuningi okwaziwayo. Ifomu lomzimba wenyama yakhiwe ngendaba yenyanga, into evela enyangeni, okuncane okwaziwayo ngayo. Izinto ezingokwenyama nezenyanga ziyefana ngempela; ziyahluka ngokuthi izinhlayiya zenyanga zicolekile futhi zisondelene kakhulu kunezinto ezibonakalayo, nokuthi izinto zenyanga nezenyama zimunye njengezigxobo kazibuthe eziphambene.

Umhlaba unguzibuthe omkhulu; nenyanga ngokunjalo iwuzibuthe. Ezikhathini ezithile umhlaba uba namandla anamandla enyangeni ukwedlula inyanga emhlabeni, futhi ngezinye izikhathi inyanga iba namandla amakhulu emhlabeni kunomhlaba enyangeni. Lezi zikhathi zivamile futhi ziqinisekile. Ziyalingana futhi zinwebeka kuzo zonke izilinganiso zesikhathi somzimba wendawo yonke, ukusuka engxenyeni yomzuzwana ukuya ekuhlakazweni komhlaba nendawo yonke. Lokhu kudonsa okuhlala kushintshana komhlaba nenyanga kubangela ukujikeleza njalo kwento yenyanga neyenyama futhi kubangele izenzakalo ezibizwa ngokuthi ukuphila nokufa. Lokho okusatshalaliswa odabeni lwenyanga kanye nezinto ezibonakalayo kuyizingxenye zokuphila ezivela elangeni. Ekwakhiweni komzimba amayunithi okuphila elanga adluliswa yinyanga ibe yisakhiwo somzimba. Ekuhlakazweni kwesakhiwo izingxenye zokuphila zibuyiselwa yinyanga elangeni.

Ukudonsa kazibuthe phakathi komhlaba nenyanga kuthinta yonke into ephilayo. Umhlaba udonsa umzimba wenyama bese inyanga idonsa ifomu ngaphakathi komzimba wenyama. Lezi zidonsa kazibuthe zibangela ukuhogela nokukhipha umoya kwezilwane nezitshalo ngisho namatshe. Ngesikhathi sokuphila kwenyama futhi kuze kube yilapho umzimba usufinyelele phakathi nosuku lwamandla awo, umhlaba udonsa umzimba wawo wenyama futhi umzimba ubambe umzimba osesimweni sawo, futhi ifomu lomzimba lidonsa enyangeni. Khona-ke igagasi liyaphenduka; inyanga idonsa umzimba wayo osesimweni futhi umzimba wefomu udonsa emzimbeni wayo. Khona-ke lapho ihora lokufa selifikile inyanga ikhipha isimo somzimba emzimbeni wayo bese ukufa kulandela, njengoba kuchazwe ngaphambili.

Umhlaba udonsa umzimba wenyama bese inyanga idonsa isipoki somzimba iqhubeke kuze kube yilapho umzimba wenyama nesipoki somzimba sekuxazululiwe kube yizakhi zazo. Lokhu kudonsa kazibuthe esimweni somzimba kubangela lokho okubizwa ngokuthi ukubola; amakhemikhali noma esinye isenzo somzimba siwumphumela wokudonsa kazibuthe kanye nezindlela ezibonakalayo zokuletha ukuphela.

Lapho umhlaba udonsa unamandla kunokudonsa kwenyanga, isipoki senyama siyosondezwa eduze nomzimba wawo wenyama ngaphansi komhlaba noma ethuneni lawo, futhi cishe ngeke sibonakale ngokubona nje ngokomzimba. Lapho inyanga idonsa inamandla kunokudonsa komhlaba, isipoki senyama sizodonswa sisuke emzimbeni wayo wenyama. Ukunyakaza noma ukunyakaza okugoqayo kwesipoki somzimba ngokuvamile kubangelwa isenzo sikazibuthe somhlaba nenyanga. Ngenxa yalesi senzo sikazibuthe isipoki somzimba esihlezi sihlezi sizoba ngaphezulu noma ngaphansi, kodwa ngokuvamile sibe ngaphezu kwento ebonakalayo okubonakala sengathi ilele kuyo.

Obukayo uzoqaphela ukuthi izipoki ezihambayo noma ezihambayo azibonakali zihamba emhlabathini oqinile. Ukudonsa kwenyanga kunamandla kakhulu lapho inyanga ikhanya kakhulu futhi i-wax. Khona-ke izipoki ezingokwenyama cishe zizovela. Kodwa ekukhanyeni kwenyanga akulula kangako ukubonwa noma ukuhlukaniswa ngeso elingasetshenziswa ukuzibona, ngoba ngaleso sikhathi acishe abe ngombala wokukhanya kwenyanga. Zizobonakala kalula ngaphansi komthunzi wesihlahla noma ekamelweni.

Isipoki sivame ukuvela sengathi sisembathweni noma engutsheni, noma imvunulo eyintandokazi. Noma ngabe iyiphi ingubo ebonakala inayo yileyo eyagcizelelwa kakhulu kuyo, isipoki somzimba, ngengqondo ngaphambi kokufa. Esinye sezizathu ukuthi izipoki ezingokoqobo zivame ukubonakala njengokungathi zisendwangu ukuthi indwangu iyizingubo lapho imizimba iphumule, futhi umzimba wezinkanyezi, noma isipoki esingokomzimba, uye wahlatshwa umxhwele umcabango wendwangu.

Isipoki senyama ngeke simnake umuntu ophilayo ngaphandle uma umzimba wesimo salowo muntu usiheha. Khona-ke ingase ishelele noma ihambe iye kulowo muntu futhi ingase yelule isandla sayo imthinte noma ibambe lowo muntu. Noma yini eyenzayo izoncika emcabangweni nakumagnetism womuntu ophilayo. Ukuthinta isandla sesipoki esingokomzimba kuzoba njengokwegilavu ​​yenjoloba, noma njengokuzwa kwamanzi lapho umuntu ebeka isandla sakhe eceleni kwesikebhe esinyakazayo, noma kungase kuzwakale njengelangabi lekhandlela lapho kumanziswa isandla. umunwe udluliswa ngokushesha kuyo, noma kungase kuzwakale njengomoya opholile. Noma yimuphi umuzwa ovezwa ukuthinta isipoki somzimba uzoncika esimweni sokulondolozwa komzimba waso wenyama.

Isipoki somzimba kuphela, asikwazi ukwenza noma yiziphi izenzo zobudlova, asikwazi ukubamba noma yimuphi umuntu ngensimbi, asikwazi ukwenza umuntu ophilayo enze noma yini engahambisani nesifiso sakhe.

Isipoki somzimba siyi-automaton engenalutho, ngaphandle kwentando noma isisusa. Alikwazi ngisho nokukhuluma nalowo elihehayo ngaphandle uma liphonselwa inselelo futhi licelwa ukuba likhulume, bese kuba yinanela kuphela, noma ukuhlebeza okungatheni, ngaphandle uma umuntu ophilayo enikeza umoya owanele wozibuthe wakhe ukuze ukhiqize. umsindo. Uma uzibuthe odingekayo unikezwa abaphilayo, isipoki somzimba singase senziwa ukuba sikhulume ngokuhlebeza, kodwa esikushoyo kuyontula ukuhambisana nengqondo, ngaphandle uma ophilayo ekunikeza lokhu noma enamathisela ukubaluleka okungadingekile kulokho okushiwoyo. Izwi lesipoki linomsindo ongenalutho noma umsindo ohlebayo, lapho isipoki senziwe ukuba sikhulume.

Iphunga lesipoki somzimba yilelo wonke umuntu ajwayelene nalo, oke waba segunjini lokufa noma nanoma yisiphi isidumbu noma ezindlini lapho abafileyo bebekwe khona. Leli phunga libangelwa izinhlayiya ezikhishwa emzimbeni wenyama bese zilahlwa yisipoki. Yonke imizimba ephilayo ilahla izinhlayiya zomzimba, ezithinta abaphilayo ngokuzwela kwabo ukuhogela. Iphunga lesidumbu esifile kanye nesipoki saso alivumelani ngoba akukho okuhlanganisayo emzimbeni ofile, futhi izinhlayiya ezilahlwayo, ngumuntu ophilayo, ozwakala ngephunga, kufanele ziphikise ukuphila kwawo ngokomzimba. Kukhona ithonya lokungalungi ngakho okubonwa ngokwemvelo.

Ukuthi isipoki somzimba asibonwa eduze kwesidumbu akubona ubufakazi bokuthi asikho. Uma isipoki singanamatheli emzimbeni waso singase siswele ukubumbana kwesimo, kodwa singase sizwe umuntu ozwela ngokwanele. Ongakholelwa ezipokweni angase aphike ukuba khona kwesipoki, ngisho noma isimo saso esingashintshile singase sibambelele noma sigeleze ngomzimba wakhe. Ubufakazi balokhu umuzwa ongenalutho emgodini wesisu, ukuzwa okunwabuzelayo phezulu komgogodla noma ekhanda lakhe. Okuthile kwalomuzwa kungase kubangelwe ukwesaba kwakhe, kanye nokufanekisa noma ukufisa ukuba khona kwalokhu aphika ukuthi kukhona. Kodwa oqhubeka nokubheka izipoki ekugcineni ngeke abe nobunzima bokwehlukanisa phakathi kwesipoki kanye novalo lwakhe noma izifiso zesipoki.

Nakuba isipoki somzimba singenakuzikhethela futhi singeke senze umonakalo ngamabomu, nokho isipoki singase silimaze abaphilayo ngomoya odabukisayo futhi ongalungile obangelwa ukuba khona kwaso. Ukuba khona kwesipoki somzimba kungase kubangele izifo ezingavamile kumuntu ohlala eduze nendawo lapho umzimba wenyama wesipoki ungcwatshwe khona. Lezi zifo ezingavamile aziwona nje umphumela wamagesi ayingozi athinta umzimba wenyama wabaphilayo, kodwa izifo ezizothinta uhlobo lomzimba wabaphilayo. Akubona bonke abantu abaphilayo abayothinteka ngaleyo ndlela, kodwa yilabo kuphela umzimba wabo osesimweni somzimba oheha isipoki esingokomzimba kodwa nokho bengenawo uzibuthe omuhle wokuxosha isipoki, kungakhathaliseki ukuthi sibonakala noma singabonakali. Kuleso simo isipoki senyama sabafileyo siyazingela futhi sikhiphe izimfanelo ezibalulekile nezikazibuthe zisuke emzimbeni womuntu ophilayo. Uma lokhu sekwenziwe, umzimba wenyama awunawo amandla okwanele okwenza imisebenzi yawo yomzimba kanye nokumosha nokuwa ngenxa yalokho. Labo abahlala endaweni okungcwatshwa kuyo futhi abanezifo ezimoshayo odokotela abangenakuzilandisa noma bezelapha, bangase bakuhlole lokhu kusikisela ukuthi kungenzeka yini imbangela. Kodwa kungase kubazuzise ukuthuthela endaweni enempilo kakhudlwana.

Isipoki somzimba singase sixoshwe ngokuvuma ukuthi sihambe. Kepha ngeke ngokuvuma okunjalo ukushayelwa kude nomzimba wayo wenyama, noma isipoki senyama sabafileyo singahlakazwa noma sihlakazwe futhi silahlwe njengoba kungenzeka ukulahla isifiso kanye nezipoki zokucabanga. Indlela yokukhipha isipoki senyama, uma umuntu engeke aphume endaweni yangakubo, ukuthola umzimba waso wenyama futhi awushise lowo mzimba wenyama noma uwususe usiwe endaweni ethile ekude, bese ungenisa ukukhanya kwelanga nomoya.

Kuhle ukuthi wonke umuntu aqonde ukuthi izipoki zenyama ziyini, kodwa akuhlakaniphile ukuthi abantu abaningi bazingele noma bahlangane nazo, ngaphandle uma kuwumsebenzi wabo ukwenza kanjalo. Abantu abaningi bayazesaba izipoki kungakhathaliseki ukuthi bayakholwa noma abakholelwa ukuthi izipoki zikhona, nokho abanye bathatha ukwaneliseka okukhwantabalisayo ekuzingeleni izipoki. Umzingeli wezipoki uvame ukukhokhelwa ngokuvumelana nomoya omqhubayo. Uma ekukhuthalele ukufuna izinto ezithokozisayo uzozithola, nakuba zingase zingabi ngalendlela abehlele ukuba nazo. Uma enethemba lokuveza ukuthi izipoki azikho uyobe engagculisekile, ngoba uzoba nezigigaba angeke azikale noma azikale. Nakuba lokhu kungeke kube ubufakazi bezipoki, ziyomshiya enokungabaza; futhi, uzophinde anganeliseki ngoba, ngisho noma zingekho izinto ezinjengamadlozi, akunakwenzeka ukuba akufakazele.

Labo okuwumsebenzi wabo ukubhekana nemimoya bayizinhlobo ezimbili. Komunye kungokwalabo abaziyo noma abamiselwe umsebenzi wabo, njengoba begcwalisa isikhundla esithile futhi benza uhlobo lomsebenzi odingekayo emnothweni wemvelo. Kolunye uhlobo kungokwalabo abazibeka emsebenzini. Owazi umsebenzi wakhe ungumthakathi ozelwe; ungena kulolu lwazi njengomphumela womsebenzi wakhe ezimpilweni zangaphambili. Oqokelwe ukubhekana nezipoki ungumfundi oseqophelweni eliphezulu kwezokusebenzelana nemimoya, owamukelwayo futhi osebenza ngokuqaphela esikoleni esithile sokusebenzelana nemimoya, elinye lamadigri nemisebenzi yawo okuwukuqonda nokusebenzisana ngobulungisa nezipoki zabafileyo. Wenza inkonzo edingekayo ukuze umzimba wemvelo. Uphinde avikele abaphilayo ezipokweni zabantu abafile, ngendlela abaphilayo abavuma ngayo. Ukubhekana nezipoki zenyama yamadoda afile kuwumsebenzi wakhe obaluleke kakhulu. Akwenzayo mayelana nesifiso nemicabango izipoki zabafileyo, kuzoboniswa kamuva.

Lowo ozimisayo ukubhekana nezipoki zabafileyo uzifaka engozini enkulu, ngaphandle kwalapho isisusa esimqhubayo kuyisithakazelo sakhe enhlalakahleni yesizathu esithile futhi ngaphandle kwalapho engenazo izithakazelo zobugovu, njengesifiso sokuzwa imizwa; okusho ukuthi, ucwaningo lwakhe kanye nophenyo mayelana nezimo zezipoki kumele lwenziwe ukuze kwenezele isamba solwazi lomuntu enhlalakahleni yesintu hhayi nje ukwanelisa ilukuluku elibi, noma ukuzuza idumela elingabazekayo lokuba negunya mayelana izinto zokusebenzelana nemimoya; futhi akufanele isisusa sakhe sibe ukukhuluma nalabo ngokungakhethi ababizwa ngokuthi “imimoya yabafileyo,” noma nezihlobo nabangane abaye bashiya lokhu kuphila. Ngaphandle uma isisusa salowo osebenzelana nezipoki zabafileyo sibucayi, futhi enze isenzo esingenabugovu ukuze athole ulwazi olukhulu nokulunga kwabo bonke, uyobe engavikelekile emandleni angabonakali; futhi, lapho ukufuna kwakhe kunomdlandla ngokwengeziwe, maningi amathuba okuba ahlupheke ngabaphilayo kanye nakwabafileyo.

Ososayensi abaye bazama lo msebenzi baye bathola imiphumela ehlukahlukene. Isisusa esishukumisela usosayensi ukuba azame ukufakazela ukungafi komphefumulo sihle. Kodwa ukubonakaliswa kokuthi kukhona izipoki zenyama nesifiso nemicabango, ngeke kufakazele ukungafi komphefumulo. Ukubonakaliswa okunjalo kuyofakazela—kulowo ubufakazi obungaba khona—ukuthi izipoki ezinjalo zikhona; kodwa umzimba nesifiso kanye nezipoki zokucabanga zizohlakazwa. Isipoki ngasinye sinesikhathi saso sobude besikhathi. Ukungafi kungokwabantu, hhayi okwezipoki zakhe.

(Kuzoqhutshwa)