I-Word Foundation
Yabelana ngaleli khasi



THE

I-WORD

Vol. 20 DECEMBER 1914 Cha 3

I-Copyright 1914 ka-HW PERCIVAL

I-GHOSTS

(Iyaqhubeka)
Imicabango Yezipoki Zabantu Abafile

OKUSHIWO ngezipoki zomcabango zamadoda aphilayo (Izwi, Vol. 18, inombolo 3 futhi 4) mayelana nokudalwa kwazo, inqubo yokwakha, kanye nendaba ezakhiwa ngayo, indaba yezwe lengqondo, ezikuyo kuyiqiniso ngemimoya yokucabanga yabantu abafileyo. Cishe zonke izipoki ezicatshangwayo ziyizipoki ezicatshangelwayo ezidalwe amadoda kuyilapho amadoda esaphila emizimbeni yawo yenyama; kodwa ezimweni ezingavamile ingqondo, lapho isuke emzimbeni wayo wenyama, ingase ngaphansi kwezimo ezingavamile idale isipoki sokucabanga esisha.

Kunomehluko omkhulu emithathu phakathi kwezipoki zezifiso zabantu abafile kanye nezipoki ezicatshangwayo zabantu abafile. Okokuqala, izipoki zezifiso zabantu abafile zidalwe ngemva kokufa, kanti izipoki zokucabanga zabafileyo zadalwa ngesikhathi sokuphila, futhi ziyaqhubeka zikhona emhlabeni wengqondo isikhathi eside ngemva kokufa komzimba womuntu owadala isipoki sokucabanga. Okwesibili, isipoki sesifiso somuntu ofile sifuna futhi sithinte umzimba womuntu ophilayo, futhi sondliwa ngezifiso zomuntu ophilayo, ezinamandla, ezishisekayo, futhi ngokuvamile ezingezona ezemvelo; kanti, isipoki sokucabanga somuntu ofile asithinti umzimba, kodwa ingqondo yomuntu oyedwa, futhi ngokuvamile izingqondo zabantu abaningi abaphilayo. Okwesithathu, isipoki sesifiso somuntu ofile siwudeveli wangempela, asinanembeza futhi asinasimilo, futhi siyisixuku esiphikelelayo sobugovu, ukuphanga, unya, nenkanuko; kanti, isipoki sokucabanga somuntu ofile siyisipoki sokucabanga esasifana naso esasiyiso ngenkathi indoda isaphila, kodwa indoda ayinikezi ubungqabavu bokuqhubeka kwesipoki. Izipoki ezicatshangwayo zabantu abafileyo azinangozi uma ziqhathaniswa nezifiso zabantu abafileyo.

Izipoki zomcabango ezishiywe abafileyo yilezi ezishiwo ngenhla (Izwi, Vol. 18, inombolo 3 futhi 4) njengezipoki zemicabango engenasimo nanjengezipoki zemicabango echazwe kancane; ngaphezu kwalokho, izipoki zokucabanga ezifana nesipoki sobumpofu, isipoki sosizi, isipoki sokuzidabukela, isipoki esimnyama, isipoki sokwesaba, isipoki sezempilo, isipoki sesifo, isipoki esiyize; ngokuqhubekayo, izipoki zikhiqizwa ngokungazi, futhi ezikhiqizwa ngenhloso yokufeza injongo ethile (Vol. 18, amakhasi 132 kanye ne-133). Bese kuba nezipoki zomcabango womndeni, zodumo, ukuzidla, ubumnyama, ukufa, nempumelelo yezimali yomndeni. Khona-ke izipoki zemicabango yobuhlanga noma yobuzwe, yamasiko, impi, amandla olwandle, ukubusa kwamakoloni, ukushisekela izwe, ukwanda kwezindawo, ezentengiselwano, izibonelo zomthetho, izimfundiso zenkolo, futhi okokugcina, izipoki zokucabanga zeminyaka yonke.

Kufanele kuqondwe ngokucacile ukuthi umcabango awusona isipoki sokucabanga. Isipoki sokucabanga somuntu ofile asiwona umcabango. Isipoki sokucabanga somuntu ofile sifana negobolondo, elingenalutho lomcabango wakhe wokuqala noma owalabo abawudalile. Kunomehluko phakathi kwesipoki sokucabanga somuntu ophilayo kanye nesipoki sokucabanga somuntu ofile, ofana nalowo phakathi kwesipoki senyama somuntu ophilayo kanye nesipoki senyama yomuntu ngemva kokufa.

Ngesikhathi sokuphila komuntu, isipoki sokucabanga siyaphila; ngemva kokufa komuntu, isipoki sokucabanga sifana negobolondo elingenalutho; kuzenzakalela, ngaphandle uma umcabango womunye wenza ngokwemibono ayithola esipokweni. Bese andisa ukuba khona kwesipoki. Umuntu akasakwazi ukuzihlanganisa nesipoki sokucabanga somuntu ofile noma ukufaka kuye isipoki sokucabanga somuntu ofile kunokuba angakwenza lokhu ngesipoki senyama yomuntu ofile; kodwa umuntu ophilayo angenza ngokuhambisana nemibono ayithola esipokweni sokucabanga sabafileyo.

Isipoki sokucabanga sinamathele futhi sihlupha ingqondo yabaphilayo, njengoba isipoki senyama singase sinamathele futhi sihlasele umzimba ophilayo, lapho lowo mzimba ungena phakathi kwethonya lawo. Endabeni yesipoki somzimba, ububanzi bethonya kazibuthe abudluli amamitha angamakhulu ambalwa. Ibanga alibalwa endabeni yesipoki sokucabanga. Ububanzi bethonya layo buncike esimweni nesihloko somcabango. Isipoki sokucabanga ngeke singene phakathi kohlu lwengqondo lomuntu omicabango yakhe ingeyesimo esifanayo noma ephathelene nesihloko esifanayo.

Ngokuvamile, kuyiqiniso ukuthi izingqondo zamadoda zinyakaziswa ukuba khona kwezipoki zokucabanga. Amadoda awacabangi, imiqondo yawo iyanyakaza. Bakholelwa ukuthi bayacabanga, kuyilapho izingqondo zabo ziphazamisekile kuphela.

Ingqondo isondela enqubweni yokucabanga lapho iqondile futhi ibambelele esihlokweni esicatshangwayo. Ukuthi kuyaqabukela kwenziwa lokhu kubonakala uma kuhlolwa ukusebenza kwengqondo yomuntu noma izingqondo zabanye.

Izipoki zokucabanga zabafileyo ziyizithiyo ekucabangeni okuzimele; ahlala emkhathini wengqondo wezwe futhi, ngemva kokuba ubungqabavu obukubo buhambile, yizisindo ezingenamsebenzi. Izipoki zokucabanga ezinjalo kungcono ukuba zingabangane balabo abangenalo ukuzimela kokucabanga. Abantu bomhlaba bagcwele izipoki zabafileyo. Lezi zipoki zemicabango zithinta abantu ngamagama nemishwana ethile. Lezi zipoki zihlanganiswa nokusetshenziswa kwala magama, lapho incazelo yala magama esetshenziswe ekuqaleni ingekho. “Iqiniso, Elihle, Futhi Elihle”, libhekisela emagameni athile esiGreki asetshenziswa uPlato ukuze ahlanganise imicabango emikhulu. Kwakuyimibandela yobuciko namandla. Babenencazelo yobuchwepheshe eyabo, futhi eyayisebenza kuleyo minyaka. La magama amathathu aqondwa futhi asetshenziswa amadoda angaleyo nkathi ayekulowo mkhakha wokucabanga. Ezinsukwini zakamuva, lapho abantu bengasawuqondi umqondo uPlato ayewunike le migomo, amagama ahlala enjengamagobolondo. Lapho ehunyushwa futhi esetshenziswa ezilimini zanamuhla abantu abangawuqondi umqondo ovezwa amagama okuqala esiGreki esingokomoya, la magama aphethe izipoki zokucabanga nje. Kunjalo-ke, kusenokufana kwamandla kulawa magama esiNgisi, kodwa incazelo yasekuqaleni ayisekho. Okuyiqiniso, okuhle, nokuhle, ngokwencazelo yanamuhla, abakwazi ukuhlanganisa ozwayo ngokuqondile nomcabango kaPlato. Kungokufanayo namagama athi “Uthando LukaPlato”, “INdodana Yomuntu”, “IWundlu likaNkulunkulu,” “INdodana Ezelwe Yodwa”, “Ukukhanya Kwezwe”.

Ezikhathini zanamuhla imishwana ethi “Ukuzabalazela Ukuba Khona”, “Ukusinda Kwabanamandla Kakhulu”, “Ukuzigcina Ngumthetho Wokuqala Wemvelo”, “Abangcwele Bezinsuku Zokugcina”, “Incwadi kaMormoni”, isiba noma isiphenduke izimoto zabo. wacabanga izipoki. Ayisadluliswa yilawa magama adumile okwavezwa umsunguli, kodwa ayizigcawu ezingenalutho ezigqokwa ngokwengqondo, ezingahlelekile.

Isipoki sokucabanga siyisithiyo sokucabanga. Isipoki sokucabanga siyisithiyo ekukhuleni kwengqondo nenqubekela phambili. Uma isipoki somcabango sisengqondweni yabantu sisonta umcabango wabo sibe yisimo saso esifile nesenkontileka.

Izizwe zonke zihlushwa yizipoki zemicabango yemicabango yabafileyo baso, nezipoki zokucabanga zemicabango yabantu bezinye izizwe. Lapho isipoki somcabango—hhayi umcabango—samukelwe kwesinye isizwe asikwazi kodwa ukusebenza kabi kulabo abasitholayo, nakubantu besizwe; ngokuba izidingo zesizwe zivezwa ngemicabango yaso ngesikhathi saso kanye nalabo bantu abathile; kodwa lapho lokho kuthathwa esinye isizwe esinezinye izidingo noma esineminyaka ehlukile, abanye abantu abasithathayo abawuqondi umthetho olawula izidingo nesikhathi, ngakho-ke abakwazi ukusebenzisa isipoki sokucabanga, njengoba sivela. isikhathi nendawo.

Izipoki ezicatshangelwayo zabafileyo ziyizithiyo zentuthuko futhi zinamandla ikakhulukazi ekubambeni kwazo izingqondo ezikoleni zesayensi, emadodeni asebenza ezinkantolo zomthetho, nakulabo ababambe iqhaza ekulondolozeni isimiso senkolo.

Amaqiniso aqinisekiswe ucwaningo lwesayensi anezimiso ezithile, futhi kufanele abe izinsiza zokuthola amanye amaqiniso. Wonke amaqiniso njengezenzakalo eziqinisekisiwe ayiqiniso, endizeni yawo. Imibono ephathelene namaqiniso nokuthi yini ebangela izenzakalo nalokho okuhambisana nazo, azilona iqiniso ngaso sonke isikhathi futhi zingase zibe izipoki zokucabanga, ezihlasela ezinye izingqondo emgqeni wocwaningo futhi zibavimbele ekutholeni amanye amaqiniso noma ngisho nokubona amanye amaqiniso. Lokhu kungase kubangelwe izipoki zokucabanga zamadoda aphilayo, kodwa ngokuvamile kubangelwa izipoki zokucabanga zabafileyo. Ithiyori engacacile yofuzo iyisipoki sokucabanga esivimbele amadoda ukuba abone ngokucacile amaqiniso athile, ukuthi la maqiniso avelaphi, kanye nokubala ezinye izinto ezingahlangene neqoqo lokuqala lamaqiniso.

Ufuzo lungase lube yiqiniso mayelana nokwakheka komzimba nezici zomuntu, kodwa alulona iqiniso elincane mayelana nemvelo yengqondo, futhi alulona iqiniso mayelana nemvelo yengqondo. Izimo ezingokomzimba nezimfanelo ngokuvamile zidluliselwa ngabazali kubantwana; kodwa imithetho yokudluliswa kwegciwane iyaziwa kancane, kangangokuthi izingane ezimbalwa zombhangqwana ongashadile azibhekwa ngokumangala ngisho noma zihluke ngokuphelele ngomzimba, kungasaphathwa izimo zazo zokuziphatha nezengqondo. Umcabango wenkolelo-mbono yesayensi yofuzo ugxile kakhulu emicabangweni yesazi sesayensi yemvelo, kangangokuthi le micabango kufanele ivumelane nesipoki, ngakho-ke izimo ezifana nezikaRembrandt, uNewton, uByron, uMozart, uBeethoven, uCarlyle, u-Emerson nezinye izimo ezimangalisayo. , ashiywa ngaphandle, lapho isixuku esingacabangi samukela “umthetho wofuzo”. Lowo “mthetho wofuzo” uyisipoki sokucabanga samadoda afile, obekela umkhawulo ekucwaningeni nasekucabangeni kwabaphilayo.

Umcabango wofuzo awusona isipoki sokucabanga sofuzo. Kuhle ukuthi izingqondo zabantu zikhathazeke ngokucabanga ngofuzo; umcabango ukhululekile futhi awunqunyelwe yimibono yesipoki; amaqiniso ambalwa aziwayo mayelana nokutholakala kwezinhlobo zenyama kufanele kubhekwe futhi kucatshangelwe; Umcabango kufanele ujikeleze la maqiniso futhi wenze ngokukhululeka futhi ngaphansi komfutho wokubuza. Bese kuba nobungqabavu emcabangweni; izindlela ezintsha zocwaningo zizovuleka bese kusungulwa amanye amaqiniso. Lapho umcabango wemvelo, ngenxa yophenyo, usebenza, akufanele uvunyelwe ukuphumula, futhi ulungiswe yisitatimende "somthetho wofuzo".

Lapho ingqondo yomuntu ivunyelwa ukuba igxile yisipoki sokucabanga, umuntu akakwazi ukubona noma yiliphi iqiniso, noma athole noma yimuphi umcabango ngaphandle kwalowo umoya womcabango omele wona. Nakuba lokhu ngokuvamile kuyiqiniso, akukho ndawo njengelungelo lobunikazi njengasendabeni yezinkantolo zomthetho kanye nesonto. Izipoki ezicatshangelwayo zabafileyo ziyizisekelo zezimfundiso zegunya lamasonto kanye nemfundiso eyisibonelo yomthetho kanye nokuphikisana kwawo kwakudala nezimo zesimanje.

Izipoki zokucabanga zabafileyo zivimbela ubungqabavu bomcabango ozimele ekondleni impilo engokomoya yenkolo, nokwenza ubulungisa ezinkantolo zomthetho. Umcabango onjalo wenkolo kuphela ovunyelwe njengoba ufanekiselwa izipoki zokucabanga zabafileyo. Inqubo yobuchwepheshe nesemthethweni kanye nokusetshenziswa ezinkantolo namuhla, kanye nezikhungo zakudala ezilawula ukuthengiselana kanye nokuziphatha kwabantu ngaphansi komthetho ovamile, kuyakhuthazwa futhi kuqhutshekiswe ngaphansi kwethonya lemimoya yokucabanga yabameli abafile. Kunezinguquko eziqhubekayo emikhakheni yezenkolo nomthetho, ngoba abantu badonsa kanzima ukuze bakhiphe izipoki. Kodwa lezi ezimbili, inkolo nomthetho, ziyizinqaba zemimoya yokucabanga, futhi ngaphansi kwethonya labo noma yiluphi ushintsho ekuhleleni kwezinto luyaphikiswa.

Kuhle ukwenza ngaphansi kwethonya lesipoki sokucabanga uma kungekho lutho olungcono lokuphethini ngemuva, futhi uma umuntu engenayo imicabango yakhe. Kodwa abantu noma abantu, ngaphansi kwezimo ezintsha, abanemibono emisha nemicabango yabo siqu, kufanele benqabe ukugitsheliswa izipoki zabafileyo. Kufanele baqede izipoki, baqhume.

Isipoki sokucabanga siqhuma ngokubuza okuqotho; hhayi ngokungabaza, kodwa ngokuphonsela inselelo igunya lalokho isipoki esikumelelayo, njengeziqubulo zesayensi, ezenkolo, nezomthetho, ama-canon, izindinganiso, kanye nokusetshenziswa. Uphenyo oluqhubekayo ngomzamo wokulandelela, ukuchaza, ukuthuthukisa, kuzoqhuma ifomu futhi kuhlakaze ithonya lesipoki. Uphenyo luzoveza umsuka, umlando, izizathu zokukhula, kanye nenani langempela lalokho isipoki esiyinsali yakho. Izimfundiso zokubuyisana okungokwasezulwini, ukuthethelelwa kwezono, imibono emsulwa, ubuphostoli beSonto LamaKatolika, izimfundiso eziphikelelayo zokuziphatha ngokwedlulele kwamajaji aphethe—ziyoqhuma kanye nezipoki zokucabanga zabafileyo.

(Kuzoqhutshwa)